وقتی صدام در آبادان به زانو درآمد
دفاع مقدس و جنگ تحمیلی یکی از عرصه‌های بروز رشادت‌های ملت ایران اسلامی در مقابل رژیم بعثی عراق به پشتیبانی شرق و غرب به شمار می‌رود. در دفاع مقدس، اما برخی از عملیات‌ها نسبت به برخی دیگر ارزش و اهمیت بسیاری دارند. عملیات ثامن الائمه یکی از این عملیات‌هاست که ارتش و سپاه در آن با وحدت خود توانستند ضربه محکمی بر پیکره رژیم بعثی عراق وارد کنند.
چرا عملیات ثامن الائمه اهمیت دارد؟
محاصره آبادان به دست رژیم بعث عراق که به عنوان یک برگ برنده و موضع برتر نظامی جهت رسیدن به اهداف بعدی برای این کشور مطرح بود، همواره مورد توجه فرماندهان خودی قرار داشت تا با درهم شکستن این محاصره، غرور کاذب دشمن را بشکنند. در این راستا، اگرچه در چند مورد تلاش‌های بی‌نتیجه‌ای انجام پذیرفت، اما با دستور حضرت امام خمینی (ره) در آبان ۱۳۵۹ برای شکستن حصر آبادان، فرماندهان سپاه پاسداران پس از دو ماه شناسایی و کسب اطلاع از وضعیت دشمن طرح عملیاتی خود را در بهمن ماه این سال به مسئولین لشکری و کشوری ارائه دادند.
اگرچه این طرح پس از بررسی به تصویب رسید، ولی با کارشکنی بنی‌صدر خائن رئیس جمهور معزول به تعویق افتاد. با عزل وی روحیه جدیدی در کالبد رزمندگان دمیده شد؛ لذا یک بار دیگر پس از شناسایی‌های مجدد و کسب آخرین اطلاعات از مواضع دشمن، طرح‌های جدیدی ارائه شد که سرانجام یکی از آنها به تصویب شورای عالی دفاع رسید.
فرمان امام خمینی (ره) برای شکست حصر آبادان
پس از تجاوز رژیم بعثی عراق در ۳۱ شهریور ۱۳۵۹ و اشغال سریع بخش‌هایی از خاک ایران توسط این رژیم، خرمشهر مهم‌ترین شهر بندری ایران پس از ۴۰ روز مقاومت دلیرانه، به دست دشمن افتاد. پس از سقوط خرمشهر، دشمن تلاش کرد تا از طریق شرق کارون و شمال بهمنشیر، آبادان را نیز اشغال کند که با این وضعیت آبادان در یک محاصره ۳۳۰ درجه‌ای قرار می‌گرفت. ۱۴ آبان ماه سال ۱۳۵۹ زمانی که فرمان امام خمینی (ره) مبنی بر اینکه «حصر آبادان باید شکسته شود» خطاب به نیروهای مسلح صادر شد، کمتر از یک هفته از تلاش نیروهای رژیم بعثی عراق برای تصرف آبادان می‌گذشت.
امام خمینی در سخنان خود در حسینیه جماران در جمع واعظان و خطیبان مذهبی در آستانه ماه محرّم، بیان فرمودند: «من منتظرم که این حصر آبادان از بین برود؛ و هشدار می‌دهم به پاسداران، قوای انتظامی و فرماندهان قوای انتظامی که باید این حصر شکسته بشود؛ مسامحه نشود در آن، حتماً باید شکسته بشود. فکر این نباشند که ما اگر این‌ها هم آمدند، بیرونشان می‌کنیم. اگر این‌ها آمدند، خسارات بر ما وارد می کنند. نگذارند این‌ها بیایند در آبادان وارد بشوند. از خرمشهر این‌ها را بیرون بکنند. حال تهاجمی بگیرند.»
در واقع به دنبال دستور امام خمینی (ره) یکی از چهار عملیات بزرگ و برجسته تاریخ دفاع مقدس رقم خورد که به عنوان یک نقطه عطف در انتقال راهبرد جنگ از آن یاد می‌شود. به دنبال فرمان امام خمینی (س) طرح‌های مشترک سپاه و ارتش برای شکست حصر آبادان شکل گرفت. ساعت یک بامداد روز پنجم مهر ۱۳۶۰ رزمندگان اسلام عملیاتی را با رمز «نصر من الله و فتحٌ قریب» آغاز کردند که پس از دو روز به بار نشست و فرمان امام خمینی (ره) مبنی بر ضرورت شکست حصر آبادن با موفقیت اجرا شد.
اهداف عملیات ثامن الائمه و موقعیت منطقه
خنثی ساختن تهدید احتمالی دشمن برای تصرف آبادان و بندر امام خمینی؛ خارج ساختن اهرم فشار محاصره آبادان از دست دشمن؛ پاک سازی شرق رود کارون و آزادسازی نیروهای خودی از خطوط پدافندی در منطقه آبادان و دارخوین. منطقه عملیاتی با وسعتی بالغ بر ۱۳۰ کیلومتر مربع از شمال به جاده اهواز - آبادان، از جنوب به شهر آبادان، از شرق به حدفاصل بین شادگان و جاده ماهشهر - آبادان، و از غرب به رود کارون در حد فاصل بین سلمانیه تا فیاضیه محدود می‌شد.
منطقه تحت اشغال دشمن به طول تقریبی ۱۳ کیلومتر مربع در امتداد رود کارون بود که به همین میزان به سمت شرق و جنوب گسترش یافته بود؛ به گونه‌ای که بخشی از دو جاده "اهواز - آبادان" و "ماهشهر - آبادان" در منطقه تحت اشغال دشمن قرار داشتند.
توان رزمی ایران و رژیم بعثی در منطقه عملیات ثامن الائمه
استعداد نیروهای درگیر خودی سپاه پاسداران انقلاب‌اسلامی با ۱۶ گردان نیروی پیاده در سازمان سه قرارگاه تیپ و ارتش جمهوری اسلام ایران نیز با محوریت لشکر ۷۷ خراسان شامل سه تیپ و در مجموع ۹ گردان نیروی پیاده، تیپ ۳۷ زرهی شیراز، تیپ یکم تفنگداران دریایی نیروی دریایی ارتش، گردان ۲۵۱ تانک از لشکر ۱۶ زرهی، گردان ۱۰۷ ژاندارمری و گروه رزمی ۲۹۱ تانک. البته در این عملیات نیروی هوایی ارتش و هوانیروز ارتش جمهوری اسلامی ایران نیز نقش موثری در پشتیبانی از نیروهای زمینی داشتند.
استعداد نیروهای درگیر دشمن: تیپ ۸ مکانیزه از لشکر ۳ زرهی با سه گردان مکانیزه و یک گردان تانک، تیپ ۶ زرهی از لشکر ۳ زرهی با سه گردان تانک و یک گردان مکانیزه، تیپ ۴۴ پیاده از لشکر ۱۱ پیاده با یک گردان تحت امر لشکر ۳ زرهی، تیپ ۱۲ زرهی از لشکر ۳ در غرب کارون در احتیاط، گردان‌های تانک الطارق و سیف‌سعد و چند گردان جیش‌الشعبی، گردان پیاده از تیپ ۴۴ و گردان ۱ از تیپ ۳۳ نیروی مخصوص.
عملیات ثامن الائمه چگونه طرح‌ریزی شد؟
در طراحی عملیات سه محور اصلی و یک محور فرعی در نظر گرفته شد که به ترتیب عبارت بودند از:
محور دارخوین، محمدیه در حاشیه کارون (شمال منطقه عملیاتی).
محور فیاضیه (جنوب منطقه عملیاتی).
محور ایستگاه ۷ آبادان (جنوب منطقه عملیاتی).
جاده ماهشهر - آبادان (محور پشتیبانی).
در هر یک از محور‌ها نیروهای رزمی به صورت زیر مستقر بودند:
در محور دارخوین، تیپ ۳ لشکر ۷۷ خراسان نیروی زمینی ارتش به همراه ۵ گردان سپاه.
در محور فیاضیه؛ تیپ ۲ لشکر ۷۷ خراسان نیروی زمینی ارتش به همراه ۵ گردان سپاه.
در محور ایستگاه ۷؛ تیپ ۱ لشکر ۷۷ خراسان نیروی زمینی ارتش به همراه ۴ گردان سپاه.
در محور جاده ماهشهر - آبادان؛ تیپ ۳۷ زرهی لشکر ۷۷ خراسان نیروی زمینی ارتش به همراه ۲ گردان سپاه.
گفتنی است؛ محور‌های دارخوین و فیاضیه به دلیل وضعیت زمین و نوع آرایش و حساسیت‌های دشمن از اهمیت بسزایی برخوردار بود. از جمله ویژگی‌های آن می‌توان به تصرف پل‌های روی رودخانه کارون (پل حفار - پل قصبه) در طراحی عملیات اشاره کرد که در چنین صورتی دشمن به محاصره درآمده و منهدم می‌شد.
نحوه اجرای عملیات ثامن الائمه
عملیات ثامن الائمه (ع) در ساعت ۱ بامداد روز ۵ مهر سال ۱۳۶۰ از سه جناح آبادان، ماهشهر و دارخوین آغاز شد. در ساعات اولیه حمله، نیروهای خودی موفق شدند زائده شرق جاده آبادان - ماهشهر را پاک سازی کنند و خاکریز‌های اول و دوم در ایستگاه ۷ و همچنین ایستگاه ۱۲ و نیز دو خاک ریز دشمن در فیاضیه را به تصرف درآورند. در ادامه عملیات، پیش روی به سمت پل حفار به منظور تصرف آن ادامه یافت و از سمت دارخوین نیز قسمت شمالی نهر شادگان و شرق کارون به طور کامل پاک سازی شده و نیرو‌هایی که از این محور وارد عمل شده بودند، پس از تصرف روستای مارد، پل قصبه را نیز به تصرف خود درآوردند و در حدفاصل بین دو پل قصبه و حفار پدافند کردند.
نیرو‌هایی که از سمت فیاضیه وارد عمل شده بودند، با مقاومت دشمن در پشت خاک ریز مواجه شدند. سپس نیروهای محور دارخوین به سمت پل حفار پیش روی کردند و در نتیجه حدود ساعت ۱۴ الحاق نیروهای هر دو محور فیاضیه و دارخوین انجام گرفت و یک خط پدافندی در شرق کارون ایجاد شد. این عملیات با تلاش‌های رزمندگان سپاه و ارتش در تاریخ ۶ و ۷ مهرماه به پیروزی رسید.
نتایج عملیات ثامن الائمه چه بود؟
با اجرای عملیات ثامن الائمه (ع)، فرمان امام خمینی (ره) مبنی بر شکستن حصر آبادان تحقق یافت و دو جاده مهم اهواز - آبادان و ماهشهر - آبادان نیز آزاد شد. در این عملیات بیش از یک هزار و ۵۰۰ نفر از نیروهای عراقی کشته و حدود یک هزار و ۸۰۰ نفر نیز اسیر شدند. همچنین ۹۰ تانک و نفربر، ۱۰۰ خودرو، ۲ پل پی‌ام‌پی و چند انبار مهمات منهدم شد. این عملیات نشان داد که راه خروج از بن‌بست در جنگ تنها با اجرای اندیشه‌های انقلابی میسر است.
این عملیات ضرورت بهره‌گیری از توان انقلابی را ثابت کرد که با تغییراتی در فرماندهی جنگ و عزل بنی‌صدر این پیروزی به دست آمد. این عملیات ثمرات دیگری هم داشت که عبارتند از؛ ایجاد همبستگی و اتحاد بین سپاه و ارتش، فراهم شدن مقدمات سازماندهی سپاه و رفع کمبود‌هایی همچون تشکیل گردان‌های زرهی. البته دیگر دستاورد این عملیات نیز برداشته شدن اولین گام برای آزادسازی مناطق اشغالی ایران اسلامی بود.
آبادان آزاد شد؛ قلب امام شاد شد
در پی عملیات موفقیت آمیز نیروهای ایرانی و شکسته شدن حصر آبادان امام خمینی (ره) در پیامی خطاب به فرماندهان ارتش و سپاه، شکستن حصر آبادان را به آنها تبریک گفته و از ایشان تشکر کردند.
متن پیام بنیانگذار جمهوری اسلامی به شرح ذیل است:
«بسم الله الرحمن الرحیم
تیمسار سرتیپ فلاحی، تیمسار سرتیپ ظهیرنژاد، و جناب آقای محسن رضایی- ایّدهم الله تعالی
تلگراف شما در خصوص فتح بزرگ که خداوند تعالی نصیب ارتش، نیروی هوایی و هوانیروز، سپاه پاسداران، بسیج، ژاندارمری، فداییان اسلام، و سایر نیروهای مردمی فرموده و محاصره آبادان به طور کامل شکسته شده است واصل گردید. اینجانب این پیروزی بزرگ را به فرماندهان تمامی نیروهای مسلح و به سربازان ارجمند و سپاهیان نیرومند تبریک می‌گویم؛ و امید است این سرافرازی‌ها را که برای اسلام و میهن فراهم می‌کنند منظور نظر مبارک ولیّ الله الاعظم، بقیة الله - ارواحنا له الفداء - باشد؛ و آخرین پیروزمندی را که بیرون راندن نیروهای متجاوز کافر از سرزمین‌های میهنمان است، ملت شریف بزودی مشاهده کند. اینجانب به اسم ملت بزرگ ایران از رزمندگان دلیر ارتش و سپاه و دیگر قوای مسلح- ایّدهم الله تعالی- تقدیر و تشکر می‌کنم. از خداوند متعال توفیق، نصرت و عظمت اسلام و مسلمین و بخصوص نیروهای مسلح اسلامی را خواستار است؛ و السلام علیکم.
روح الله الموسوی الخمینی»
سقوط بهای نفت خام آمریکا به زیر صفر
قیمت نفت آمریکا برای نخستین بار در تاریخ به زیر صفر سقوط کرد.
به نقل از خبرگزاری فرانسه، بهای نفت آمریکا برای نخستین بار در تاریخ به زیر صفر سقوط کرد.
بهای نفت خام وست تگزاس اینترمدییت آمریکا حدود ۱۴۷ درصد در هر بشکه کاهش یافت و به منفی ۳۷ دلار و ۶۳ سنت در هر بشکه رسید.
برای اولین بار در تاریخ، فروشندگان نفت خام مجبورند برای قرارداد‌های مدت دار به مشتری‌های خود پول بپردازند.
حجم بالای ذخیره‌های نفتی در آمریکا امید به بهبود قیمت‌ها و خروج از این بحران را بسیار کم‌رنگ کرده است.
به گفته کارشناسان، نشست بی‌نتیجه تولیدکنندگان نفت در آمریکا به منظور ایجاد توافقی برای کاهش تولید نفت در سقوط بی‌سابقه بهای نفت تاثیر مستقیمی داشته است. قیمت نفت که برای مقطعی به ۱۷ دلار رسیده بود در پی افت قیمت محسوسی به زیر صفر رسید.
گفتنی است، این افت قیمت در نیم قرن اخیر بی سابقه بوده و نگرانی‌ها در آمریکا برای وقوع یک بحران اقتصادی همه‌جانبه را بیش از گذشته تقویت کرده است.
آسمان ایران زیر بال‌های جنگنده بمب‌افکن اِف ۴
هواپیما‌های فانتوم اف ۴ یکی از انواع جنگنده‌های شکاری و جزئی از ناوگان نهاجا هستند.
اواخر دهه ۴۰ شمسی بود که حدود ۲۰۰ فروند هواپیمای جنگنده بمب افکن اف-۴ به نیروی هوایی ایران اضافه شد و جنگ تحمیلی عراق علیه ایران موقعیتی طلایی برای خودنمایی این جنگنده تازه نفس بود.
جنگنده شکاری بمب افکن اف-۴ مشهور به فانتوم نوعی از هواپیما‌های جنگنده بمب‌افکن دو سرنشینه و دو موتوره مافوق صوت و دوربرد هستند که توانایی عملیات در همه شرایط آب‌وهوایی را دارند. از فانتوم به عنوان یکی از بهترین جنگنده‌های سده بیستم میلادی نام برده می‌شود.
فانتوم اف۴، جنگنده-بمب‌افکن دو سرنشینه‌ای است که به عنوان هواپیمای رهگیر برای پر کردن خلأ موجود در جنگنده‌های دفاعی نیروی دریایی آمریکا طراحی شد. از نوآوری‌های بکار رفته در آن می‌توان به رادار دوپلر پالس پیشرفته آن و نیز بکارگیری گسترده تیتانیوم در بدنه آن اشاره کرد. علاوه بر اندازه و بیشینه وزن برخاست بالای ۲۷تنی آن، اف۴ بیشینه سرعت ۲٬۲۳ ماخ را دارد و سرعت اوج‌گیری اولیه آن بیش از ۴۱ هزار فوت بر دقیقه (۲۱۰ متر بر ثانیه) است. نه محفظه خروجی آن توانایی حمل بیش از ۸۴۸۰ کیلوگرم سلاح، شامل موشک‌های هوابه‌هوا، هوا به زمین، هدایت‌شده، هدایت‌نشده و بمب‌های هسته‌ای را دارد.
زمستان سال ۵۹ در عملیات حمله به "اچ ۳" ؛ ۱۶ فروند فانتوم نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران به خاک عراق حمله کردند و توانستند خسارات زیادی به تاسیسات بعث عراق وارد کنند.
مجله تخصصی میلیتاری واچ آمریکا در بررسی نیروی هوایی ایران می‌نویسد: علیرغم اینکه فانتوم‌ها در وهله نخست برای برتری هوایی طراحی شده بودند، روز به روز از نقش تهاجمی بیشتری در ارتش ایران برخوردار شدند. این نقش تهاجمی شامل انجام حملات متعارف علیه اهداف زمینی - از جمله عملیات نظامی علیه تروریست‌های داعش در عراق- و همچنین مأموریت شکار کشتی در خلیج فارس است.
نشریه «میلیتری واچ» همچنین در گزارش خود درباره توانمندی جنگنده فانتوم ایران نوشته است: جنگنده فانتوم سنگین‌تر و سریع‌تر از جنگنده‌های رقیب از جمله «اف ۱۶» و «اف ۱۸» است که در اختیار دشمنان بالقوه این کشور قرار دارند، و می‌تواند در ارتفاع بالاتری نسبت به آنها به انجام عملیات بپردازد. ضمن اینکه این هواپیمای جنگنده با وجود آنکه متعلق به دوره جنگ ویتنام است، با مدرن‌سازی بومی گسترده‌ای که در ایران روی آنها انجام گرفته، به یک تهدید جدی و قابل اعتنا تبدیل شده است.
این نشریه همچنین می نویسد: فانتوم‌های «اف ۴» ایران می‌توانند در ارتفاع بالا و با سرعت بیش از ۲ ماخ پرواز کنند. این فانتوم‌ها در هنگام پرتاب موشک، انرژی جنبشی قابل توجهی را به موشک‌ها منتقل می‌کنند. آنها همچنین در مقایسه با جنگنده‌های غربی در حال خدمت، از مزیت سرعت قابل توجه و توانایی پرواز در ارتفاع بالا برخوردارند. در حال حاضر، وجود ده‌ها جنگنده فانتوم در نیروی هوایی ایران باعث شده است که این جنگنده‌ها نقش مکمل مؤثری را در کنار سایر سامانه‌های پیشرفته دریایی این کشور ایفا کنند.
بعد از ۸ سال جنگ تحمیلی، موضوع ارتقا و تجهیز جنگنده‌های نیروی هوایی ارتش به طور رسمی کلید خورد. یکی از مهم‌ترین پروژه‌های انجام شده برای ارتقا فانتوم‌های نیروی هوایی، تولید موشک‌های نصر و قادر برای این جنگنده بود. موشک قادر؛ یک موشک کروز با برد ۲۰۰ کیلومتر است که می‌تواند هر هدفی را که در این فاصله قرار دارد نابود کند. همچنین این موشک به گونه‌ای طراحی شده که می‌تواند در مواقع جنگ الکترونیک به خوبی از پس ماموریت‌های خود بر آید و اهداف خود را منهدم کند.
یکی از برنامه‌های گروه مهندسی نیروی هوایی، اورهال و یا بازآماد جنگنده‌های آسیب دیده است که به صورت حرفه‌ای در بدنه نیروی هوایی ارتش انجام می‌شود. یکی از بهترین گردان‌های اورهال نیروی هوایی متعلق به "گردان اورهال اف-۴" در پایگاه هوایی مهرآباد است.
در سال‌های بعد از پایان جنگ تحمیلی، تلاش های فراوانی برای ارتقاء ناوگان اف ۴ های نهاجا صورت گرفت که در بخش های مختلفی مثل تعمیر اساسی، سیستم پیشرانه و نصب تسلیحات جدید به جلو رفت اما بحث سامانه های الکترونیکی و خصوصا رادار کنترل آتش جنگنده از جمله مسائل بسیار مهم برای هر هواپیمای رزمی به حساب می آید.
اورهال یا بازآماد چند مرحله دارد که توضیحات آن در ادامه آمده است؛
۱- ورود به آشیانه: انجام کنترل‌های مربوط به بخش‌های مختلف هواپیما برای شناسایی اشکالات احتمالی.
۲- جداسازی قسمت‌ها و قطعات مختلف: قطعات و بخش‌های مختلف هوایپما و همچنین دریچه‌های آن بازگشایی شده و این قطعات و قسمت‌ها جداسازی میشوند.
۳- بازدید: در این مرحله تمام قسمت‌ها، سیستم‌ها و قطعات بازبینی میشوند.
۴- تعمیرات: تمام قطعات هواپیما پس از انجام آزمایش‌های بازبینی، وارد بخش تعمیرات میشوند.
۵- نصب مجدد قطعات: قطعات رفع ایراد شده دوباره به قسمت خود متصل شده و یا با قطعات جدید تعویض میشوند.
۶- چک و کنترل عملیاتی جنگنده: چک و کنترل موردنیاز بر روی سیستم‌ها و قسمت‌های مختلف هواپیما انجام شده تا از سلامت و عملکرد مناسب آنها اطمینان حاصل شود.
۷- چک زمینی: آمادگی جنگنده برای موتورگردی و انجام آزمایش‌های زمینی از جمله آزمایش موتور، سیستم‌های هشدار و سایر سیستم‌ها.
۸- مرحله نهایی: هواپیما پس از گذارندن مراحل ذکر شده به چرخه عملیاتی خود باز می‌گردد.
در این گردان، مهندسین با تعمیر اف-۴های آسیب دیده، آنها را آماده پرواز دوباره می‌کنند. بازآماد فانتوم‌ها ساعات زیادی به طول می‌انجامد و مراحل گوناگونی طی می‌شود تا اشباح نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران آماده پرواز شوند. اما آن چیز که اهمیت بیشتری دارد، استفاده از قطعات کاملا ایرانی و ساخت داخل است که در بازآماد فانتوم‌ها استفاده می‌شود.
امیر نصیرزاده فرمانده نیروی هوایی ارتش با اشاره به جنگنده‌های نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران گفت: از زمان بعد از انقلاب بود که نیروهای متخصص ما وارد شدند، کار‌ها و تعمیرات را به دست گرفتند و قطعات را در صنایع دفاع ساختند و به مرور تسلط آنها روز به روز بیشتر شد.
